قصه‌های کوچه ۹۰ساله شهرری | چرا پهلوی زمین‌های غرب حرم عبدالعظیم را تصرف کرد؟

همشهری آنلاین - سودابه رنجبر: خاطرات این افراد چنان نقل کوچه و بازار است که جوان‌های نسل امروز هم آنها را می‌شناسند. نام بعضی از آنها هم بر کوچه و محله نهاده شده و تکرار می‌شود. یکی از کوچه‌هایی که نام یکی از اهالی را با خود دارد، کوچه معینی است. کوچه‌ای که حالا به نام شهید داود حسینی مزین شده است، اما هنوز هم گهگاه قدیمی‌ها نام کوچه معینی را زمزمه می‌کنند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قدیمی‌ها هنوز هم خاطره یخچال طبیعی و زمین‌های زراعی که در این محدوده بوده را فراموش نکرده‌اند. این کوچه از یک سمت به خیابان مدرس و از سمت دیگر به خیابان سلمان فارسی منتهی می‌شود.  
 

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

در صد سال گذشته خانواده‌هایی که بضاعت مالی داشتند و دست نیازمندان را می‌گرفتند، در این شهر کم نبودند. از جمله آنها، می‌توان به خانواده‌های رئیسی، معینی، امینی و رضوی اشاره کرد. خانواده‌هایی که اگر در اذهان اهالی باقی مانده‌اند به خاطر این است که نتوانسته‌اند گرسنگی مردم را تاب بیاورند و بخشی از دارایی خود را خرج اهالی و افراد بی‌بضاعت کرده‌اند. کوچه معینی هم به همین دلیل معروف شد. چون بیشتر زمین‌های کشاورزی و املاک معینی در این محدوده قرارداشت و علاوه بر آن آقا میرزااحمد معینی که از خادمان و مؤذن‌های حرم حضرت عبدالعظیم(ع) بود، در این کوچه زندگی می‌کرد. یکی دیگر از برادران معینی، حسین آقا معینی بود که مسئولیت رتق و فتق امور کشاورزی و نگهداری املاک خانواده را برعهده داشت.  

چاروادار خانواده معینی‌ها

بیشتر اهالی این محدوده ذکر خیر آقاحسین معینی را شنیده بودند اما کسی او را به خاطر نمی‌آورد و ندیده بود تا اینکه علی‌اصغر پورنظری را پیدا کردیم. او در فروشگاه پلاستیک‌فروشی‌اش نشسته است. با شنیدن نام معینی می‌گوید: «پدرم سال‌ها برای این خانواده کار کرد و بسیار مورد اعتماد این خانواده بود. در ابتدای خیابان معینی باربند بزرگی وجود داشت و پدرم چاروادار (ستوربان) این خانواده بود. پدرم علاوه برتیمار مال و استر در باربند، مسئولیت بارگیری همه گاریچی‌هایی که برای بردن سبزی می‌آمدند را برعهده داشت.»

علی‌اصغر پورنظری در گفته‌هایش به بعضی واژه‌ها و اصطلاح‌هایی که در گذشته بیشتر کاربرد داشته اشاره می‌کند و می‌گوید: «سبزی‌های چیده شده را داخل گونی‌های بزرگی به نام «گاله» می‌ریختیم. ۴ طرف گاله طنابی داشت که آن را محکم می‌کردیم. روی هر گاری ۴ تا گاله می‌گذاشتیم و سبزی‌ها را با اسب‌های تازه نفس به تهران می‌فرستادیم.»

علی‌اصغر پورنظری خاطره‌ای را از حسین آقا معینی به نقل از پدرش برای‌مان بازگو می‌کند: «یک روز همراه حسین آقا برای سرکشی به زمین‌های کشاورزی‌اش رفته بودیم. حسین آقا معینی هیبت عجیبی داشت و سبیل‌های سفیدش را بلند می‌کرد و آنها را تاب می‌داد. همان‌طور که درکنار زمین قدم می‌زدیم از طرف دربار پهلوی فرستاده‌ای به ما نزدیک شد. او بعد از کمی مقدمه چینی، گفت باید زمین‌های زراعی ضلع غربی حرم عبدالعظیم(ع) را به دربار واگذار کنید تا بتوانند مقبره خانوادگی رضاخان را بسازند. حسین آقا معینی بدون مکث گفت: «آنجا باربند (محل نگهداری دام) من است. اگر بخواهید مقبره خاندان شاهنشاهی را آنجا بسازید من دام‌هایم را کجا ببرم؟ فرستادگان دربار از این پاسخ آشفته شدند و حسین آقا معینی همچنان برسر حرف خود بود تا اینکه زمین‌ها را به اجبار گرفتند و مقبره را ساختند.»

علی‌اصغر ‌پورنظری می‌گوید: «بعدها حسین آقا معینی وصیت کرد تا او را در یکی از خانه‌هایش که اکنون در انتهای خیابان هلال‌احمر در فاصله ۲۰۰ متری کوچه معینی قرار دارد به خاک بسپارند. خواسته او عملی شد و تنها قبری که در این محدوده باقی مانده قبر حسین آقا معینی است که در خانه‌اش دفن شد. قرار بود این محل آرامگاه خانوادگی باشد که بعدها این اتفاق نیفتاد.»

خانه آقا اعلی، شهردار شهر

یکی از ساختمان‌های آجری در ابتدای کوچه معینی هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده و به گفته اهالی بیش از ۹۰ سال قدمت دارد. این ساختمان با نمای آجر و در و پنجره‌های چوبی سبزرنگ و دیواره کاهگلی که نمایی کهنه به کوچه معینی داده تا چند سال پیش پرو پا قرص ایستاده بود و از آن به‌عنوان مدرسه غیردولتی استفاده می‌شد. ۲ درخت کاج سالخورده که طول آنها به ۱۰ متر می‌رسد از داخل حیاط بزرگ این خانه قد برافراشته‌اند و قدمت تاریخی آن را به رخ می‌کشند. امیر محرابی یکی از افرادی است که کودکی خود را در این کوچه گذرانده است. او می‌گوید: «آقا اعلی از دوستان نزدیک پدربزرگم بود. هر چند من او را ندیدم اما پدربزرگم تعریف می‌کرد که آقا اعلی، شهردار شهرری بود و حتی یک دوره در دادگستری تهران فعال بود. او یکی از بزرگان شهر محسوب می‌شد.»

سقاخانه‌ای به قدمت بیش از یک قرن

سقاخانه کوچه معینی که در ابتدای کوچه معینی قرارگرفته قدمتی بیش از یک قرن دارد. از وقتی که مردگان هاشم‌آباد را در انتهای خیابان هلال‌احمر دفن می‌کردند این سقاخانه در این محل بوده است. البته اکنون هیچ سنگ قبری در این محدوده وجود ندارد مگر قبر حسین آقا معینی که همان‌طور که گفتیم او را در خانه‌اش به خاک سپردند. طی سال‌های گذشته چند مرتبه سقاخانه نوسازی شده است. حالا بیشتر اهالی از پیشینه این سقاخانه اطلاعی ندارند.  

یخچالی طبیعی

درست روبه‌روی خانه آقا اعلی، در مجاورت حسینیه‌ای که به تازگی ساخت شده در بزرگ آهنی وجود داد که روی آن نوشته شده پارک نکنید. اکبر قشقایی، صاحب معاملات ملکی کوچه معینی می‌گوید: «من از اهالی شنیده‌ام که اینجا روزگاری برای خودش بروبیایی داشت. دیوار بلند کاهگلی در ابتدای کوچه توسط اهالی رو به آفتاب طوری ساخته شده بود که جلو نور شدید آفتاب را بگیرد. دیوار بلند کاهگلی قسمتی از یخچال نیمه طبیعی این محله بود. پشت دیوار گود بود و زمستان‌ها آب را در آن رها می‌کردند تا یخ ببندد و سپس یخ‌ها را قطعه‌قطعه می‌کردند و داخل زیرزمینی به عمق ۱۰ متر می‌ریختند. قبل از اینکه بهار از راه برسد تمام زیرزمین پر از یخ می‌شد و بعد از آن ۳ دریچه زیرزمین را گل اندود می‌کردند و روی آن را با گیاهان مخصوص می‌پوشاندند که در معرض آفتاب و گرما قرار نگیرد و بتوانند در گرمای تابستان از یخچال استفاده کنند.» قشقایی می‌گوید: «یکی از همین یخ‌فروش‌ها که هنوز هم نامش بین مردم برده می‌شود بشیر یخی است که در سقاخانه بازار قدیم یخ‌فروشی داشت.»

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰ به تاریخ ۱۳۹۵/۳/۳

کد خبر 757339

منبع: همشهری آنلاین

کلیدواژه: کوچه معینی علی اصغر زمین ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۶۷۹۶۰۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

«باغ حاجی» از بیم تخریب تا امید آبادانی

یک هشتی(ورودی) و یک نمازخانه، تمام پلان مسجد «باغ حاجی» است، شاید کمتر از ۵۰ مترمربع. این مسجد را به نام «خواجه روح‌الله» هم می شناسند چرا که در کتیبه سردر آن، نام این شخص به عنوان بانی ساخت مسجد در دوران شاه عباس صفوی ذکر شده است.

گفته می‌شود مسجد باغ حاجی بیشتر به یک بنای یادمانی می‌ماند، مسجدی که شاید کسی دعا کرده عزیز رو به قبله اش، به زندگی برگردد و این عبادتگاه را بنا کند، هرچند کوچک و محقر. یا اینکه شخصی کارش در کلاف سر در گم روزگار گره کوری خورده و به مدد نذر ساخت این بنا، گشایش شده است؛ به هر روی هرآنچه هست، بانی ساخت بنا از مردم عادی و نه متمولان زمانه خود بوده است.

مسجد از دوران صفوی به این سو، چهارصد سال رنگ و رنج دوران به خود دیده است؛ خوشی و ناخوشی باهم. امروزه اما ساخت و ساز از بد روزگار، مسجد را در انحصار کوچه‌ای با دو خم قرار داد و همین شرایط بلای جانش شد. سال‌ها اهالی کوچه کوشیده بودند مسجد را که درست در وسط کوچه افتاده بود، تخریب و به جای دیگری منتقل کنند اما تیرشان به نشانه نخورد و مسجد همانجا باقی ماند.

فراموشی همیشه بلای یادمان‌های معماری و تاریخی بوده است. مسجد باغ حاجی هم گرچه در جوار «باغ حاجی» یا همان «باغ همایون» که حالا تبدیل به مکانی شناسا یعنی «ورزشگاه تختی» شده، قرار داشته اما سرنوشتش در پیچ و خم یک کوچه با فراموشی گره خورده و گمنامی آن را مهجور کرده است.

اما گذشته از فراموشی و مهجوری، بیشتر از هر چیز، تخریب برای عبور و مرور آسان‌تر توسط اهالی محل، بنای این مسجد را تهدید می کرده است. چه بسا بناها و خانه‌های تاریخی بسیاری که در اصفهان با همین بهانه تخریب شده‌اند اما تنها شانس باغ حاجی، خانه خدا بودنش بوده که آن را حفظ کرده است.

کوچک بودن این مسجد صفوی آن هم در گیر و گور یک گذر، شاید در تمام دوران گذشته، موجبات فراموشی این بنا را رقم زده باشد اما همین صفت بیانی کوچک‌ترین، می‌تواند برای این مسجد تاریخی در دل شهری شُهره به گردشگری، یک ظرفیت گردشگری باشد و روزگار روشنی را برایش رقم بزند.

به هر روی مسجد دوران سختی را پشت سرگذاشته و پیکر فرتوت و کوچک صفوی اش در پرده فراموشی از وصله پینه‌های ناجور، ملول و رنجور شده اما با همه این اوصاف، گویا ایام غم به سر آمده و مدت کوتاهی است که اداره کل میراث فرهنگی اصفهان گوشه چشمی به بنای آن نشان داده؛ دستی بر سر و روی مسجد کشیده و گویا مقرر است شهرداری به گذر اطراف آن سامانی ببخشد تا هم باشندگان محل دلخوش شوند و هم مسجد از گزند تخریب و فراموشی در امان بماند.

در همین پیوند، مرتضی فرشته‌نژاد، پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان گفت: یکی از کارهایی که تخریب آثار تاریخی را سرعت می‌دهد، این است که به آن ها اهمیت ندهید و به حال خودشان بمانند در نتیجه خود به خود خراب می شوند؛ مسجد باغ حاجی هم همین سرنوشت را داشته است.

وی افزود: مردم محل در دهه هشتاد به دنبال این بودند که قسمتی از هشتی مسجد باغ حاجی را تخریب کنند بلکه کوچه صاف شود تا رفت و آمد آسان‌تری داشته باشند اما میراث فرهنگی اصفهان با این کار به شدت مخالفت کرد و برای آنکه از بیم تخریب‌ها در امان بماند، مدارک لازم را فراهم آورد و مسجد را در فهرست آثار ملی قرار داد.

فرشته نژاد گفت: این مسجد ممکن است از مساجد یادمانی باشد و قطع یقین توسط مردم عادی ساخته شده است و نام باغ حاجی فقط به دلیل همجواری بنای مسجد با «باغ حاجی» است.

وی افزود: باغ حاجی که حالا به آن باغ تختی یا ورزشگاه تختی می گویند روایت هایی دارد، برخی منابع می‌گویند که این باغ را حاج محمدحسین کازرونی( از تجار خوشنام اواخر دوران قاجار در اصفهان) وقف کرده است و برخی دیگر معتقدند که این باغ متعلق به بردار آقا نورالله نجفی (یکی از مراجع تقلید و مشروطه خواهان در اصفهان) مشهور به نام حاجی بوده است.

فرشته نژاد معتقد است مسجد دیگری به نام «سعید ابن جُبَیر» (از مفسران قران که برای ترویج دین اسلام به اصفهان آمده بود) در جنوب غربی صحن شمالی امامزاده «درب امام» وجود دارد که از مسجد باغ حاجی هم کوچک‌تر و متعلق به قرون اولیه اسلامی است.

وی در این رابطه افزود: مسجد سعید ابن جُبَیر تا اواخر دوران پهلوی دوم با همان مصالح اولیه باقی مانده بود اما در اواخر دهه هشتاد دخل و تصرفات زیادی در آن صورت گرفت و هویت بنایش از بین رفت.

این پیشکسوت میراث فرهنگی اصفهان یادآور شد: خاطرم هست که وقتی متوجه شدیم اهالی محله می‌خواهند مسجد باغ حاجی را خراب و به جای دیگری منتقل کنند، برای بازدید رفتم و بنا را یک مسجد کوچک صفوی زیبا دیدم که البته نیاز به مرمت اساسی داشت.

وی افزود: همه فضای مسجد متشکل از یک هشتی(ورودی) و نمازخانه ای با گنجایش حداکثر ۲۰ نفر است که باید مرمت و حفظ شود

مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان نیز در رابطه با وضعیت فعلی این اثر تاریخی  گفت: مسجد شرایط خیلی بدی داشت؛ روی آجرکاری‌های داخل بنا گچ کشیده بودند و دیوارها از بیرون تا ۲ متر سیمان شده و برخی دیوارها هم در حال ریختن بود اما مهم‌تر از همه اینها تهدید تخریب مسجد برای گشادتر شدن کوچه بود.

وی تصریح کرد: تخریب بیخ گوش این مسجد و شرایط آنچنان اضطراری بود که باید هرچه سریعتر اقدام به نجات‌بخشی می‌کردیم.

هادی اللهیاری افزود: مسجد به دلیل رطوبت بسیار زیاد از هر طرف در حال نابودی بود و شرایط دشواری داشت اما با این تفاسیر، با همکاری و هماهنگی هیات امنای مسجد، مرکز رسیدگی به امور مساجد اصفهان و شهرداری اولین قدم‌ها را برداشتیم و فاز اول مرمت اضطراری را از ۲ سال پیش شروع کردیم.

به گفته وی، فاز اول مرمت این مسجد صفوی الاصل هم اکنون به اتمام رسیده و فاز دوم آن استحکام بخشی دیوار مجاور ورزشگاه تختی است که در حال انجام و قرار است گذر اطراف مسجد هم از طرف اداره زیباسازی شهرداری منطقه یک اصلاح و فضایی همخوان با مسجد تاریخی پیدا کند.

اللهیاری با اشاره به تزیینات سردر این مسجد کوچک صفوی یادآور شد: کتیبه مسجد به خط ثلث سفید معرق بر زمینه کاشی لاجوردی مورخ به سال ۱۰۳۳ هجری است و در گرداگرد آن نام حضرت علی می چرخد.

رییس گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان گفت: شوربختانه اداره برق زیبایی بیرونی و بصری مسجد را با قرار دادن یک تیر چراغ برق مخدوش کرده است.

وی افزود: کارشناس اداره برق متوجه نشده است که دیوار و بدنه تاریخی تازه مرمت شده است و مقابل آن تیر برق سیمانی گذاشته و به همین دلیل برای رفع این تزاحم بصری، روال قانونی را پیش گرفته ایم و از اداره برق شکایت کرده ایم.

  مسجد باغ حاجی یا خواجه روح الله در کوچه‌ای به نام «حق شناس» و در خیابان مسجد سید اصفهان قرار دارد و قدمت آن به دوران صفوی باز می گردد.

این بنا که در فهرست آثار ملی قرار دارد در جوار ورزشگاه تختی که پیشتر با نام باغ حاجی شهره بوده، واقع شده است.

گفته می‌شود پیشینه باغ حاجی صفوی است و چون روزگاری جهت اقامت «همایون شاه» پادشاه هندوستان ساخته شده بود به نام «باغ همایون» هم نامیده می‌شده است و در دوران قاجار به نام باغ حاجی شهره می‌شود.

امروز قسمتی از این باغ جزو ورزشگاه تختی است که به پاس بزرگداشت زنده‌یاد غلامرضا تختی، پهلوان نامی ایران و قهرمان کشتی جهان به این اسم نامیده می‌شود.

منبع: ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان اصفهان اصفهان